keçmişdə Höccətiyyə, bu gün isə mafiya; Ağdərə qızıl mədəninin istismarçısı kimdir?

Yaxın bir neçə gün ərzində “Pouya Zarkan Ağdərə” (Fzr) şirkətinin səhmlərinin bir hissəsi birjada satılacaq. Pouya Zarkan Ağdərə mədən məhsulların kəşfiyyatı, hasilatı və tədarükü sahəsində fəal şirkətdir. Şirkət Azərbaycanda bir neçə mədən işlədir və İranın ən böyük mədən kartellərindən biridir.

Eyni zamanda, Pouya Zarkan Ağdərə son iki onillikdə ən problemli mədən şirkətlərindən biri olmuşdur. Qeyri-şəffaf prosesdə qızıl hasilatı lisenziyasının alınması, ekoloji icazə almadan mədənlərin çıxarılması, təhlükəli çirkləndiricilərin istehsalı və ətraf mühitə geniş ziyan vurulması, hüquqların tam ödənilməməsi, Hökumət torpaqlarının qanunsuz ələ keçirilməsi, dövlət məmurlarına rüşvət verilməsi, şikayət, işçilərin işdən çıxarılması və döyülməsi və kənd sakinlərinə hədə-qorxu gəlməsi, “Pouya Zarkan Ağdərə” şirkətinin fəaliyyəti dövründə qanun pozuntularının yalnız bir hissəsi olmuşdur.

Pouya Zarkan Ağdərə’in istismar etdiyi ən məşhur mədən Təkab şəhərindəki Ağdərə qızıl mədənidir. Bu mədən İranın ikinci ən böyük qızıl mədənidir və Pouya Zarkan Ağdərə’in onu istismar etməklə fəaliyyətə başladığı ilk mədəndir. Təkcə Ağdərə Qızıl Mədəni əməliyyat şirkətinin qanun pozuntuları toplusuna malikdir. Bu mədən öz astronomik zənginliyi ilə eyni vaxtda Pouya Zarkan Ağdərə şirkətinin ilk sahiblərini İranın mədənçilik sahəsində ən nüfuzlu mafiyalarından birinə çevirib.

Pouya Zarkan Ağdərə şirkətinin sahibi kimdir?

Pouya Zarkan Ağdərə Şirkətinin təsisçiləri keçmiş sənaye nazirinin müavini Əli Kolahdoz və SEPAH-ın )İnqilab Keşikçiləri (keçmiş üzvləri Əhmədi Nairi qardaşlarıdır. Kolahdoz inqilabdan əvvəl Höccətiyyə Dərnəyinin aparıcı üzvlərindən biri idi və inqilabdan sonra İranda siyasi hakimiyyət piramidasında sürətlə irəlilədi. Pouya Zarkan Şirkətinin ilk layihəsi və bu şirkəti böyük sərvətə gətirən Ağdərə qızıl mədənidir. 1996-cı ildə Əli Kolahdooz Sənaye Nazirliyində nazir müavini olanda Kanadalı “Orion International Minerals Corporation” şirkəti Ağdərə qızıl mədənində kəşfiyyat işləri aparmaq üçün lisenziya almışdı. Bu şirkət əslində Əli Kolahdooz və Məcid Əhmədi Nayeriyə məxsus örtük şirkəti idi.

Kanadalı şirkətinin adını bir neçə dəfə dəyişdirdikdən sonra şirkəti Pouya Zarkan Ağdərə şirkətinə birləşdirərək Kanadalı şirkətinin adına olan bütün mədənləri alılar. Bununla belə, Pouya Zarkan şirkətinin səhmləri bir neçə ildir ki, bir neçə başqa şirkət arasında bölünür; Amma eyni adamlar bu şirkətlərin əsas səhmdarları və Pouya Zarkan Şirkətində əsas qərar verənlərdir. Abbas Əhmədi Nairi Məcidin kiçik qardaşı, fabrikin rəhbəri və Pouya Zarkan şirkətinin direktorlar şurasının sədridir və şirkətin arxasında duran şəxslər isə Əli Kolahdooz və Məcid Əhmədi Nairidir. Onlar bir neçə digər mədənləri eyni üsulla istismar etmək üçün lisenziyalar əldə ediblər.

Zarkan şirkətinin bir hissəsinə sahib olan Amir İnvestisiya Şirkəti Əhmədi Nairi Qardaşlarına məxsusdur. Onlar həm də Zəncan qurğuşun və sink mədənində fəaliyyət göstərən Calcimin şirkətinin əsas səhmdarlarıdır. Calcimin Company, Məcid Əhmədi Nairinin Zəncan Qurğuşun və Sink Şirkətinə prezidentliyi dövründə rantla əldə etdiyi mirasıdır.

“Pouya Zarkan Ağdərə Company”nin keçmiş əməkdaşı “Iranwire”a bildirib ki, Ağdərə qızıl mədəninin “Pouya Zarkan” şirkətinə təhvil verilməsi qeyri-qanuni prosesdə baş verib və şirkətin qanun pozuntularının araşdırılmamasına səbəb onun sahiblərinin hökumət və İnqilab Keşikçiləri Korpusuna təsiri olub.

Birja sənədləri Pouya Zarkanın səhmdarları və şirkətləri haqqında nə deyir?

9 fevral 2022-ci il Çərşənbə günü, Pouya Zarkan Ağdərə Şirkətinin səhmlərinin bir hissəsi birjayada satışa çıxacaq. Şirkətin birja bazarına girməyə hazır olması Pouya Zarkan Şirkətinin səhmdarları, törəmə şirkətləri və digər mədənlərdən olan istismar lisenziyaları haqqında təfərrüatların dərc olunmasına səbəb olub.

Kapital bazarı mediasında dərc olunanlara görə, Pouya Zarkan Ağdərə 300 milyard Tomans kapitalı olan bir şirkətdir. Bu şirkət 1998-ci ildə yaradılıb və 1999-cu ildə Sənaye Nazirliyindən Ağdərə qızıl mədəninin istismar lisenziyasını almağa müvəffəq olub. Şirkət həmçinin 2003-cü ildən Ağdərə mədənindən qızıl hasil edir.

Ağdərə mədəninin istismar lisenziyasına əsasən, Pouya Zərkəran şirkəti hər il gümüş metalları və civə ilə yanaşı, 375 min ton yüksək keyfiyyətli qızıl filizi hasil etmək imkanına malikdir. Şirkət, vəziyyətdən asılı olaraq, Sənaye Nazirliyindən aşağı dərəcəli qızıl torpaq lisenziyası alır və digər istismar lisenziyalarına malikdir, o cümlədən “Roy Dağ Dali“, “Traverten Ağdərə“, “Arpaçay“ və “ Gör Gör” əraziləri.

Batı Azərbaycan vilayətində və Təkab şəhəri daxilində yerləşən Ağdərə mədəninin sahəsi 40 kvadrat kilometr, Arpaçay 12 kvadrat kilometr, Gör Gör 17 kvadrat kilometr və Dağ Dali 21 kvadrat kilometrdir.

Pouya Zarkan Ağdərə Qrupuna “Pouya Zarkan Ağdərə emalı Şirkəti” və “Taht-ı Süleyman Mineral çıxarılma Şirkəti” daxildir. Bu şirkətlər külçədən qızıl hasilatı üzrə tam zəncirinə malikdirlər.

İstismar lisenziyasına əsasən, Pouya Zarkan Ağdərə emalı Şirkəti 12 ton qızıl konsentratı, 12 ton gümüş konsentratı, 25 ton civə konsentratı və 600 ton natrium siyanid nominal istehsal gücünə malikdir. Taht-ı Süleyman Mineral çıxarılma Şirkəti də istismar lisenziyasına əsasən 700 kq qızıl, 684 kq gümüş və 3 ton civə nominal istehsal gücünə malikdir.

Pouya Zarkan Ağdərə Şirkətinin sərmayəsi yarandığı vaxtda bir milyon tümən idisə, hazırda kapitalı 300 milyard Tomana və 653 insan resursuna yüksəlmişdir. Altı şirkət Pouya Zarkan Ağdərə səhmlərinə sahibdir.

Pouya Zarkan Ağdərə şirkəti həmçinin Batı Azərbaycan Sənaye və Mədən Departamentindən 2019-cu ildə 500.000 ton və 2020-ci ildə bir milyon ton qızıl tullantıları və aşağı dərəcəli qızıl torpaq yığmaq üçün lisenziya alıb. Gızıl tullantıları və aşağı dərəcəli qızıl torpaq mədən və hasilat xərclərinə malik deyil və buna görə də mədənçıxarma ilə müqayisədə xeyli az xərc tələb edir.

İstismar yoxsa talan; Pouya Zarkan Ağdərə mədənində nə edir?

Ağdərə qızıl mədəni qeyri-şəffaf və qeyri-qanuni prosesdə Pouya Zarkan şirkətinə təhvil verilib. Şirkət Ağdərə qızıl mədəninin iki onillik fəaliyyəti dövründə bir sıra qanun pozuntularına yol verib.

Təkab şəhərinin ətraf mühit fəalı Iranwire-ə müsahibəsində Ağdərə mədən istismarı şirkətinin çirkləndirici fəaliyyətinin ətraf mühitə vurduğu zərər haqqında deyir: “Pouya Zarkan şirkəti 2003-cü ildə ekoloji icazə almadan Ağdərə mədənini istismar etməyə başlayıb. Bu müddət ərzində şirkət yeni qurduğu fabrikdə qızıl hasilatı lisenziyası belə almayıb. Lakin şirkət bu fabrikdə 2003-cü ildən qeyri-qanuni yolla qızıl çıxarmağa başlayıb. Bir il sonra, 2004-cü ilin sonunda bu zavodun tullantı bəndindən zəhərli maddələrin sızması nəticəsində zavodun yaxınlığındakı çayda minlərlə balıq tələf oldu və Şirmərd, Əminabad, Ələsqal və Sarı Qorxan kəndlərinin içməli suyunda ciddi şəkildə çirkləndi. Bu hadisə 2011-cı ildə təkrarlandı. Lakin Pouya Zarkan Ağdərə şirkətinin rəhbərləri külli miqdarda rüşvət verərək, məsul qurumların bu qanun pozuntusuna görə məsuliyyətə cəlb olunmasının qarşısını aldılar. Həmçinin mədəndə partlayıcı maddələrin davamlı istifadəsi kənd sakinlərinin evlərinə ziyan vurub, mədənin fəaliyyəti nəticəsində yaranan səs-küy çirkliliyi və toz və fabrikdən davamlı olaraq civə buxarının ətrafa atılması ərazidə xəstəliyin yayılmasına səbəb olub. Şirkətin işçilərində də əsasən civə zəhərlənməsi əlamətləri müşahidə olunur. Onların əksəriyyətində mədə-bağırsaq xəstəlikləri, diş əti infeksiyaları və diş çürüməsi, əsəb problemləri, ürək döyüntüsü və cinsi problemlər var. Rayonun kənd sakinləri arasında civədən zəhərlənmə əlamətləri ilə yanaşı, xərçəng və dəri xəstəlikləri də üstünlük təşkil edir”.

Iranwire-a göndərilən sənədə görə, Pouya Zarkan Ağdərə emalı Şirkəti ən azı 2004-cü ilə qədər bu şirkətin tikdiyi fabrikdə qızıl hasilatı lisenziyası almayıb. Bu sənəd Batı Azərbaycan Əyalətinin Ətraf Mühitin Mühafizəsi Təşkilatının o zamankı rəhbəri “Kiyumərs Kələntarinin” Ağdərə qızıl mədəninin yaxınlığındakı “Şirmərd” kəndinin İslam Şurası üzvlərinə ünvanladığı məktubdur. 16 oktyabr 2004-cü ildə yazılmış bu məktubda Kiyumərs Kələntari, Pouya Zarkan qızıl mədən fabrikinin istismar lisenziyası almadan işə başladığını elan edib. Bu məktubun başqa bir hissəsində Pouya Zarkan Şirkətinin qızıl emalı zavodunun fəaliyyətinin çirkləndirici olduğu vurğulanır.

Həmçinin Takab şəhərinin ətraf mühit fəallarının sözlərinə görə, Pouya Zarkan Şirkətinin qızıl emalı zavodunun tərkibində çox zəhərli və təhlükəli maddələr, o cümlədən siyanür, civə, ağır metallar, soda, turşu və əhəng olan tullantı bəndi Şirmərd kəndindən 1800 metrdən azdır və rayonun daimi çaylarının yaxınlığında yerləşir. Lakin qaydalara görə, qızıl emalı zavodunun yaşayış məntəqələrindən məsafəsi 5000 metrdən az olmamalıdır. Həmçinin Pouya Zarkan şirkəti də 110 hektar milli torpaq sahəsini zəbt edib və qeyri-qanuni məhsul yığıb.

Ağdərə qızıl mədənində istismarçı şirkət tərəfindən geniş yayılmış qanun pozuntularına baxmayaraq, Ekologiya Təşkilatı, Sənaye və Mədən Nazirliyi və digər tənzimləyici orqanlar tərəfindən qanuni tədbirlərin görülməsi və fəaliyyətinin dayandırılması üçün heç bir tədbir görülməyib.

Ağdərə mədəni ilə bağlı parlament araşdırması hesabatının nəticəsi necə oldu?

Pouya Zarkan şirkətinin qanun pozuntularına yol verməsinin və onlara məhəl qoymamasının izlərinə Ağdərə mədənində parlament araşdırmasının yekun hesabatında rast gəlmək olar. Parlamentin araşdırma planı Pouya Zarkan şirkətinin şikayəti ilə Ağdərə mədənində etiraz edən işçilərin şallaqlanmasına ictimaiyyətin geniş reaksiyasından sonra başlayıb.

Bir nüsxəsi Iranwire-ə çatan Ağdərə mədənində parlament araşdırmasının yekun hesabatında fəhlələr ilə Pouya Zarkan şirkəti arasında yaranan mübahisəyə toxunmaqla yanaşı, bu şirkətin korrupsiya və qanun pozuntularına da toxunulub.

Bu hesabatın yekun bölməsinin 12-ci bəndində Pouya Zarkan şirkəti hökumət və hərbi qurumlara, o cümlədən Təkab Valiliyinə, Batı Azərbaycan vilayətinə və Təkab Vilayəti Sənaye və Mədən Təşkilatına, Təkab Bələdiyyəsinə, polisə və Doqquzuncu İslami Şura Məclisi bir üzvünə və s. külli miqdarda pul ödəyib. Bu məbləğlər məmurları və tənzimləyici qurumları şirkətin qanun pozuntularına məhəl qoymamaq məqsədi ilə ödənilib.

Parlamentin istintaq hesabatı heç vaxt işin açılması üçün ədliyyə orqanlarına da göndərilməyib. Bu hesabatda “Batı Azərbaycan Əyalətinin Vergi Təsdiqləmə Komissiyası”nın hesabatına istinadən vurğulanır ki, Pouya Zarkan şirkəti 2011-2019-cu illər arasında qızıl hasilatının cəmi 2.904 kq olduğunu; Halbuki bu şirkətin faktiki hasilatı bu dövrdə altı tondan çox olmuşdur.

Pouya Zarkan şirkəti, Ağdərə qızıl mədəninin istismar müddətinin yalnız üçdə birində (2011-2016) hökuməti aldadaraq 3000 kiloqramdan çox qızıl mənimsəyib. Şirkət hətta Sənaye və Mədən Nazirliyinə rəsmi olaraq bildirdiyi hasil edilən qızılın hüquqlarının böyük bir hissəsini belə ödəməyib.

Keçmiş sənaye nazirinin müavini Əli Kolahdoz və SEPAH-ın keçmiş üzvləri Əhmədi Nairi qardaşlar hökumət rəsmiləri və tənzimləyicilərə rüşvət vərmək və təsir göstərməklə Aqdərə qızıl mədənində geniş yayılmış korrupsiya və qanun pozuntularına qarşı qanuni tədbirlərin qarşısını alıblar. Ağdərə qızıl mədənində və digər Təkab mədənlərində geniş yayılmış korrupsiyaya qarşı hüquqi tədbirlərin görülməməsi nəticəsində bu şəhər İranın ən yoxsul bölgələrindən birinə və ölkənin ən zəif inkişaf etmiş 31 şəhərindən birinə çevrilib.